Dastavej - दस्तावेज़ | मोडी लिपी

आधीच मोडी ही भरभर लिहिता येण्यासाठी तयार केलेली लिपी आहे. त्यात स्वत:च्या शैलीमुळे लेखनिक नवीन वाचकांसाठी एक-एक आव्हानच उभं करत असतात. पहिल्या वाचनात हा शब्द ‘पचजाग’ असा वाचला जाईल. अगदीच संशयाला वाव नको म्हणून ‘पचनाग, पचफग’ असंही वाचन केलं जाईल. पण मूळ मोडी शब्द आहे - पच्याग. पंचांग हा शब्द पंच्यांग असा लिहिण्याच्या प्रयत्नात लेखनिकांनी शब्दातले दोन अनुस्वार वगळले आहेतच पण ‘या’ ह्या अक्षराचं रुप किती बदललं आहे पहा. मोडीचा अभ्यास करताना शिकलेली अक्षरं आणि प्रत्यक्ष कागदपत्रांमधील अक्षरांमध्ये काय फरक असतो हे वाचनाचा सराव करतानाच कळतं.

संदर्भाने वाचन करणे योग्य कसे ठरते हे दाखवणारा आणखी एक नमुना.  लाल चौकटीने दर्शविलेलं हे मोडी अक्षर आहे ‘कृ’. प्रत्यक्ष शब्द ‘विक्रीत’ असा आहे . त्यामुळे ‘क्री’ ह्या अक्षरासाठी  ‘  ’ अश्या प्रकारे मोडीत लिहिले जाणे अपेक्षित आहे. पण एक-दोन अपवाद वगळता सर्वच मोडी लेखनिक ‘क्री’ लिहिताना लाल चौकटीत दर्शविल्याप्रमाणे लिहितात. मोडी वाचकाने हे लक्षात ठेवायचं आहे कि वाचन व लिप्यंतर करताना ह्या अक्षराचं लिप्यंतर क्री असंच करायचं आहे . अन्यथा शब्दाचा अर्थ विक्रीत ऐवजी विकृत असा होईल. 

मोडी लिपी शिकताना आरंभी भरपूर लेखन सरावाची आवश्यकता असते. आज हस्ताक्षर दिनाच्या निमित्ताने माझ्या सराव वहीचा हा व्हिडिओ.

जागतिक हस्ताक्षर दिनाच्या निमित्ताने केलेला मोडी लेखनाचा सराव.

मुंबई, पुणे, कोल्हापूर आणि औरंगाबाद येथील दफ्तरखान्यांमधील काही मोडी कागदपत्र अभ्यासकांच्या सरावासाठी पुराभिलेख संचालनालयाद्वारे उपलब्ध करून दिलेली आहेत. पुढील कोणत्याही कागदपताच्या प्रतिमेवर क्लिक केल्यास ती प्रतिमा मोठ्या आकारात दिसू लागेल. माऊसवरील राईट क्लिकच्या साहाय्याने "Save image as..." हा पर्याय निवडून खालील प्रतिमा व्यक्तिगत संग्रहासाठी डाऊनलोड करून घेता येतील.

C-DAC तर्फे पुरविल्या गेलेल्या ह्या सुविधेमुळे आता कुठलिही देवनागरी लिपीमध्ये लिहिलेली वेबसाईट मोडी लिपीमधून वाचणे शक्य आहे. संपूर्ण व्हिडीओ ट्यूटोरिअल:

मराठी विश्वकोश वेबसाईट आता मोडी लिपीतही. मोडी लिपीच्या वाचन सरावासाठी आणखी एक मार्ग:

मोडी लिपी अस्खलिखतपणे वाचता यावी ह्यासाठी त्या लिपीतील कागदपत्रे दररोज वाचण्याचा सराव असावा लागतो. पुराभिलेखागारातील प्राचीन मोडी कागदपत्रेदेखील वरचेवर वाचनासाठी उपलब्ध करून देता येत नाहीत. मात्र आता मोडीप्रेमींना निराश होण्याचे कारण नाही. इतिहासाचार्य वि. का. राजवाडे संशोधन मंडळ, धुळे ह्या संस्थेने यशवंतराव चव्हाण प्रतिष्ठान यांच्या संयुक्त विद्यमाने राजवाडे संशोधन मंडळाकडे उपलब्ध असलेल्या ऐतिहासिक मोडी कागदपत्रांचा संग्रह डिजिटाइझ्ड करून ते कागदपत्र VKRajwade.com ह्या संकेतस्थळावर उपलब्ध करून दिले आहेत. विशेष म्हणजे ही कागदपत्रे डाऊनलोड करून घेण्यासाठी देखील उपलब्ध आहेत.